Europejska Nagroda Dziedzictwa dla Zabytkowej Kopalni Ignacy w Rybniku

Rybnicki zabytek techniki otrzymał Europejską Nagrodę Dziedzictwa / Nagrodę Europa Nostra w kategorii Konserwacja i Adaptacja. Zyskał uznanie ekspertów m. in. za całościowe podejście do kwestii rewitalizacji i dostosowania do nowych funkcji. Dawny zakład wydobywczy, którego historia sięga 1792 roku, dziś jest miejscem kultury, edukacji i rekreacji, a także pełni ważną rolę w integracji lokalnej społeczności.

Iliana Ivanova, Komisarz Europejska do spraw Innowacji, Badań, Kultury, Edukacji i Młodzieży, powiedziała: „Nasze dziedzictwo kulturowe jest naszym zbiorowym skarbem, pomostem łączącym naszą przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. Zajmuje szczególne miejsce w naszych sercach i życiu codziennym, wzmacniając poczucie przynależności i tożsamości. Europejskie Nagrody Dziedzictwa / Nagrody Europa Nostra podkreślają kluczową rolę wzorowych projektów i osób zaangażowanych w ochronę i promocję naszego bogatego dziedzictwa. Serdecznie gratuluję tegorocznym zwycięzcom wyjątkowych osiągnięć”. 

Cecilia Bartoli, światowej klasy mezosopranistka oraz Przewodnicząca Europa Nostra oświadczyła: „Serdecznie gratuluję tegorocznym laureatom Europejskich Nagród Dziedzictwa / Nagród Europa Nostra zasłużonego uznania. Honorując te fantastyczne, kreatywne projekty, pokazujemy także nasze wielkie zaangażowanie w ochronę naszego wspólnego dziedzictwa kulturowego, które jest niezbędne do budowania bardziej zjednoczonej, zrównoważonej i pięknej Europy. Niech za ich inspirującymi przykładami pójdzie wielu obywateli – specjalistów w dziedzinie dziedzictwa kulturowego, wolontariuszy i miłośników – organizacje publiczne i firmy prywatne na całym naszym kontynencie i poza nim”.

Marek Gołosz, dyrektor Zabytkowej Kopalni Ignacy w Rybniku, dodaje: „Rywalizacja w kategorii Konserwacja i Adaptacja Europejskiej Nagrody Dziedzictwa / Nagrody Europa Nostra jest zawsze bardzo zacięta, a zabytki techniki związane z przemysłem ciężkim rzadko są nagradzane. Wyróżnienie to jest nie tylko wyrazem uznania dla naszego projektu, ale wzmacnia pozycję województwa śląskiego jako europejskiego lidera w zakresie promocji i upowszechniania dziedzictwa kultury przemysłowej, po tym jak w 2017 roku Zabytkowa Kopalnia Srebra w Tarnowskich Górach została wpisana na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, a w roku 2019 Europejską Nagrodę Dziedzictwa otrzymało Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu za konserwację kompleksu Sztolni Królowa Luiza”.

W konkursie wzięło udział 206 projektów z 38 krajów. Jury Konkursowe złożone z 12 międzynarodowych ekspertów z obszaru dziedzictwa kulturowego wybrało 26 laureatów, w tym z 3 z Polski. Są oni wszyscy związani ze Śląskiem. Oprócz Zabytkowej Kopalni Ignacy, prestiżowy tytuł uzyskał Model rewitalizacji rzemiosła Serfenta, Cieszyn w kategorii Edukacja, Szkolenia i Umiejętności oraz dr Piotr Gerber, Wrocław w kategorii Mistrzowie Dziedzictwa. 

Zwycięzcy zostaną uhonorowani podczas ceremonii wręczenia Europejskich Nagród Dziedzictwa 2024, która odbędzie się 7 października w Ateneum Rumuńskim, najbardziej prestiżowej sali koncertowej w Bukareszcie, która niedawno otrzymała Znak Dziedzictwa Europejskiego (European Heritage Label) w uznaniu jej europejskiego znaczenia. Współgospodarzami wydarzenia będą komisarz europejska Iliana Ivanova i prezydent wykonawczy Europa Nostra Hermann Parzinger. Podczas ceremonii zostaną ogłoszeni laureaci Grand Prix oraz zdobywca Nagrody Publiczności, wybrani spośród tegorocznych laureatów. Laureaci Grand Prix i Nagrody Publiczności otrzymają po 10 000 euro.

Ceremonia będzie punktem kulminacyjnym Europejskiego Szczytu Dziedzictwa Kulturowego (European Cultural Heritage Summit 2024), który odbędzie się w dniach 6–8 października w Bukareszcie pod patronatem Prezydenta Rumunii J.E. Klausa Iohannisa. Szczyt, współfinansowany przez Unię Europejską, organizowany jest przez Europa Nostra w ścisłej współpracy z rumuńskimi organizacjami i partnerami zajmującymi się dziedzictwem, zarówno publicznymi, jak i prywatnymi.

Wraz ogłoszeniem wyników uruchomiono głosowanie online. Internauci spośród zwycięzców wybierają laureata Nagrody Publiczności. Głosowanie potrwa do 22 września 2024 roku.

Zabytkowa Kopalnia Ignacy, Rybnik, POLSKA

Projekt Zabytkowej Kopalni Ignacy w Rybniku jest dziś sztandarowym przykładem rewitalizacji kopalni węgla kamiennego. Tutejszy zakład wydobywczy, którego historia sięga 1792 roku, działał nieprzerwanie przez ponad 200 lat. Po zakończeniu działalności najcenniejsza część kopalni wraz parowymi maszynami wyciągowymi została zachowana i zaadaptowana do nowych funkcji. Było to możliwe dzięki staraniom byłych pracowników i przeprowadzonej przez Miasto Rybnik inwestycji, która uzyskała dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej.

W 1999 roku, mierząc się z negatywnymi skutkami restrukturyzacji górnictwa, pracownicy przewidzianej do zamknięcia kopalni Ignacy, założyli stowarzyszenie. Jego celem było przekonanie zarządu przedsiębiorstwa oraz władz miasta Rybnika o konieczności zachowania dziedzictwa ośmiu pokoleń rybnickich górników. Dzięki ich zabiegom w 2005 roku obiekt został wpisany do rejestru zabytków. 
Działania te jednak nie zatrzymały jego postępującej degradacji. W latach 2006-2008 nastąpiło ostateczne zamknięcie kopalni. Maszyny i urządzenia unieruchomiono, upalono liny wyciągowe, a szyb Kościuszko, z którego przez dziesiątki lat wyjeżdżał górniczy urobek, zasypano. Całkowita odpowiedzialność za obiekt spoczęła na mieście Rybnik.

Gruntowną rewitalizację kopalni przeprowadzono w latach 2018-2022. Projekt inwestycji zakładał kompleksową konserwację zabytkowej zabudowy, w tym remont i ponowne uruchomienie ponad stuletniej parowej maszyny wyciągowej. Dziś stanowi ona kluczowy eksponat interaktywnej wystawy „Wiek Pary” poświęconej rewolucji przemysłowej, która została uruchomiona dzięki wynalezieniu w Europie silnika napędzanego energią pary wodnej. Na terenie kompleksu przeprowadzono także niezbędne prace modernizacyjne, w tym wybudowano infrastrukturę niezbędną do obsługi zwiedzających.

Projekt wpisywał się w gminny program rewitalizacji Miasta Rybnika dla dzielnicy Niewiadom, górniczej miejscowości, jaka powstała wokół wspomnianej kopalni. Po remoncie budynek dawnej elektrowni służy jako miejsce spotkań i inicjatyw lokalnych, w tym grup senioralnych czy byłych pracowników kopalni. Mieści się tu także lokalna placówka wsparcia dziennego. Z kolei przykopalniany teren nieużytków po rekultywacji został przekształcony w zieloną przestrzeń rekreacyjną, która na co dzień służy mieszkańcom dzielnicy.

Łączny budżet projektu wyniósł ponad 40 mln zł, z czego 41% pochodziło z funduszy Unii Europejskiej wydatkowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego.

Zabytkowa Kopalnia Ignacy w Rybniku to wzorcowy przykład rewitalizacji odpowiadającej na wyzwania charakterystyczne dla obszarów górniczych. Projekt reprezentuje holistyczne podejście, niezwykłą dbałość o szczegóły i zaangażowanie na rzecz zachowania ruchomego dziedzictwa kulturowego, tj. maszyn parowych. Dzięki efektywnej komunikacji i zaangażowaniu społecznemu nie tylko przeobraził on przestrzeń, ale także pobudził lokalną społeczność, wzmacniając jej spójność, jak i redukując wskaźniki przestępczości. Oddolny charakter całej inicjatywy sprawił, że stała się akceleratorem zmian na poziomie regionalnym – czytamy w uzasadnieniu Jury konkursowego.