Bezpieczeństwo dzieci i młodzieży w cyberprzestrzeni

Choć sieć internetowa jest bardzo przydanym narzędziem, może także stać się źródłem zagrożenia. Śląscy policjanci zajmujący się profilaktyką społeczną wskazują najważniejsze niebezpieczeństwa, z jakimi mogą spotkać się młodzi ludzie w cyberprzestrzeni oraz podpowiadają, w jaki oni oraz ich opiekunowie mogą uzyskać pomoc, a także wsparcie w trudnych chwilach.

1. Zagrożenia w cyberprzestrzeni

Codzienne korzystanie z mediów społecznościowych i innych narzędzi komunikacji online niesie ze sobą wiele korzyści, ale również stwarza ryzyko narażenia na negatywne zjawiska. Wśród najczęściej spotykanych zagrożeń wyróżnić można:

• Cyberprzemoc i hejt – publiczne obrażanie, szykanowanie czy nękanie młodych internautów może prowadzić do izolacji społecznej, spadku poczucia własnej wartości oraz pogorszenia zdrowia psychicznego.
• Niektóre internetowe trendy i zadania, które zachęcają do podejmowania ryzykownych działań, mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, społecznych i prawnych.

Według badań nawet 60–70% młodzieży korzysta z mediów społecznościowych codziennie, co oznacza, że ogromna część młodego pokolenia jest narażona na negatywne treści oraz presję rówieśniczą w sieci. Dlatego tak ważne jest, aby nauczyciele, rodzice i opiekunowie byli świadomi zagrożeń i potrafili szybko reagować.

2. Jak rozpoznać sygnały ostrzegawcze?

Niepokojące sygnały mogą pojawić się zarówno w internecie, jak i w codziennych relacjach. Warto zwrócić uwagę na następujące zmiany w zachowaniu dzieci i młodzieży:

• Unikanie lub porzucenie dotychczasowych zainteresowań – utrata pasji i zainteresowania wcześniejszymi hobby.
• Izolacja społeczna – unikanie kontaktów z rówieśnikami, rodziną i nauczycielami.
• Zmiany nastroju – nagłe wahania emocjonalne, apatia, przygnębienie.
• Nadmierne korzystanie z internetu – intensywne spędzanie czasu online, zwłaszcza jeśli pojawiają się negatywne treści lub komunikaty.
• Wycofanie emocjonalne – brak otwartości w rozmowach o emocjach i uczuciach, które mogą sugerować pogłębiające się problemy.
• Problemy w codziennym funkcjonawaniu - kłopoty w relacjach rodzinnych, rówieśniczych, problemy w szkole i w nauce, a także konflikty z prawem

W przypadku zaobserwowania takich sygnałów warto porozmawiać z młodym człowiekiem, okazać zrozumienie i delikatnie zaproponować wsparcie. Można poprosić też o wsparcie specjalistów: pedagogów, psychologów, nauczycieli, lekarzy oraz policjantów.

3. Rola rodziców, nauczycieli i rówieśników

Istotna jest wspólna odpowiedzialność za bezpieczeństwo młodych ludzi.

Kluczowym elementem profilaktyki jest współpraca wszystkich środowisk, w których funkcjonuje dziecko:

• Rodzice i opiekunowie powinni aktywnie uczestniczyć w życiu swoich pociech, prowadzić otwarty dialog oraz monitorować ich aktywność w sieci. Warto rozmawiać o zagrożeniach w sposób przystępny i niebudzący poczucia osaczenia.
• Nauczyciele i pedagodzy mają unikalną możliwość zauważenia zmian w zachowaniu uczniów. Ich rola polega na obserwacji, wsparciu oraz kontakcie z opiekunami, a także na kierowaniu do miejsc oferujących odpowiednie wsparcie, gdy tylko pojawią się niepokojące sygnały.
• Rówieśnicy mogą być pierwszymi, którzy zauważą, że coś jest nie tak z ich kolegami. Wzajemne wsparcie i otwarta rozmowa w grupie mogą pomóc osobie z trudnościami życiowymi czy w kryzysie emocjonalnym. Ich czujność i działanie mogą uratować przed tragicznymi i niebezpiecznymi konsekwencjami, które mogą spotkać ich znajomych.

4. Gdzie szukać pomocy?

W sytuacjach kryzysowych niezbędne jest szybkie podjęcie działań. Oto niektóre miejsca i instytucje, które oferują pomoc młodzieży i ich rodzinom:

• Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży: 116 111 Bezpłatna, anonimowa pomoc dostępna 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu.
• Poradnie psychologiczne i ośrodki interwencji kryzysowej – placówki, które oferują wsparcie psychologiczne oraz interwencję w nagłych sytuacjach.
• Lokalne jednostki Policji – funkcjonariusze są przygotowani, aby udzielić pomocy i reagować w przypadkach zagrożeń związanych z cyberprzemocą oraz innymi niebezpieczeństwami w sieci. W takich sytuacjach warto skontaktować się z mundurowymi. W przypadku pilnych i niebezpiecznych sytuacji zawsze należy zgłaszać interwencje na numer alarmowy 112.
• Ośrodki pomocy społecznej – oferują wsparcie w zakresie poradnictwa rodzinnego i interwencji kryzysowej.
• Platformy internetowe – wiele organizacji pozarządowych prowadzi pomoc online, oferując czaty wsparcia oraz e-poradnictwo.

Warto, aby zarówno młodzież, jak i osoby dorosłe miały pod ręką kontakty do tych instytucji i nie wahały się z nich korzystać, gdy sytuacja staje się dla nich trudna do zniesienia.

5. Apel o czujność i wsparcie

Naszym wspólnym celem jest stworzenie bezpiecznego środowiska, w którym każdy młody człowiek będzie czuł się wysłuchany i zrozumiany. Zachęcamy:

• Do rozmowy i dzielenia się obawami. Otwarta komunikacja jest pierwszym krokiem do zapobiegania kryzysom.
• Do monitorowania treści online. Regularne rozmowy na temat korzystania z internetu mogą pomóc w szybkiej identyfikacji zagrożeń.
• Do natychmiastowego reagowania na niepokojące sygnały. Niezależnie od tego, czy zauważysz zmiany w zachowaniu, czy negatywne komentarze w sieci – warto szukać pomocy u specjalistów.
• Do budowania sieci wsparcia. Współpraca pomiędzy rodziną, szkołą i lokalnymi instytucjami może skutecznie przeciwdziałać wielu zagrożeniom.

Pamiętajmy, że każdy gest wsparcia i każda rozmowa mogą mieć ogromne znaczenie dla zdrowia psychicznego młodych ludzi. Nasza wspólna odpowiedzialność to nie tylko reagowanie na kryzysy, ale przede wszystkim budowanie kultury otwartości, empatii i wzajemnej pomocy.

6. Internet a odpowiedzialność prawna

Internet jest przestrzenią, w której niestety dochodzi do zachowań naruszających prawo, takich jak cyberprzemoc, hejt, oszustwa, groźby czy rozpowszechnianie treści nielegalnych. Warto uświadamiać dzieci i młodzież, że działania online również podlegają przepisom prawnym, a anonimowość w sieci jest pozorna. Policja dysponuje narzędziami pozwalającymi na identyfikację sprawców cyberprzemocy i innych przestępstw internetowych, dlatego, jeśli jesteśmy świadkami łamania prawa, warto zgłosić taki incydent odpowiednim służbom. Rodzice oraz nauczyciele powinni nadzorować to, co dzieje się na grupach rówieśniczych, forach szkolnych czy w mediach społecznościowych, gdzie często dochodzi do niepokojących sytuacji. Kluczowe jest także rozmawianie z dziećmi o tym, aby były czujne na sygnały wskazujące na trudności emocjonalne swoich rówieśników. Czasami jedno słowo wsparcia lub odpowiednia reakcja dorosłego może zapobiec tragedii.

Równie istotne jest budowanie u młodych ludzi poczucia własnej wartości w sposób niezależny od opinii internetowego środowiska. Wiele osób buduje swoją samoocenę na podstawie liczby lajków, komentarzy czy reakcji, zapominając, że świat online często zniekształca rzeczywistość. Warto uczyć młodzież, że internet nie definiuje ich wartości, a anonimowość w sieci nie daje nikomu prawa do krzywdzenia innych.

Hejt stał się niestety nieodłącznym elementem cyfrowej rzeczywistości – spotykają się z nim zarówno osoby publiczne, jak i zwykli użytkownicy. Dlatego tak ważne jest, by rozmawiać z młodzieżą o odporności emocjonalnej oraz o sposobach radzenia sobie z negatywnymi komentarzami. Dobrym rozwiązaniem jest ograniczenie czasu spędzanego w internecie oraz selekcjonowanie treści, z którymi się stykamy. Jeśli jednak zauważymy treści o charakterze przestępczym, warto pamiętać, że ich zgłoszenie na Policję to nie tylko prawo, ale i obowiązek. Granicą wolności słowa jest bowiem łamanie prawa – szerzenie mowy nienawiści, groźby czy inne przestępstwa internetowe powinny być zgłaszane służbom, które mają możliwość ustalenia tożsamości sprawców i podjęcia stosownych działań. W sytuacjach budzących niepokój nie należy zwlekać – zgłoszenie może pomóc zapobiec dalszej eskalacji zagrożenia.

7. Porady dla rodziców na temat kontroli treści i higieny cyfrowej

W dobie wszechobecnego internetu ważne jest, aby rodzice i opiekunowie nie tylko reagowali na zagrożenia, ale również aktywnie wspierali zdrowe nawyki cyfrowe. Oto kilka praktycznych porad, jak wprowadzić kontrolę nad treściami i aktywnością dziecka w sieci oraz zadbać o higienę cyfrową:

• Ustalanie zasad korzystania z internetu: Wspólnie z dzieckiem opracujcie zasady, które określą, kiedy i na jakich stronach może przebywać online. Ustalenie limitów czasowych oraz zasad dotyczących korzystania z mediów społecznościowych i innych platform pomaga w budowaniu zdrowych nawyków.
• Korzystanie z oprogramowania do kontroli rodzicielskiej: Warto zainstalować programy lub aplikacje, które umożliwiają filtrowanie treści i monitorowanie aktywności online. Dzięki temu można ograniczyć dostęp do nieodpowiednich materiałów, jednocześnie dając dziecku przestrzeń do bezpiecznego korzystania z internetu.
• Obserwowanie aktywności w mediach społecznościowych – jeśli dziecko korzysta z serwisów społecznościowych, warto sprawdzić, czy jego profil jest odpowiednio zabezpieczony (np. ustawienia prywatności), a także uświadamiać je, jakie informacje nie powinny być publikowane w sieci.
• Wspólne przeglądanie treści: Zachęcaj dziecko do wspólnego oglądania stron internetowych, filmów czy aplikacji. Taka forma spędzania czasu pozwala lepiej zrozumieć, czym dziecko się interesuje, oraz otwiera drogę do rozmów o potencjalnych zagrożeniach czy niepokojących treściach.
• Edukacja na temat zagrożeń: Rozmawiajcie o ryzykach związanych z internetem – od cyberprzemocy po nieodpowiednie treści. Ucz dziecko, jak rozpoznawać niebezpieczne sytuacje i co zrobić, gdy natknie się na coś, co budzi jego niepokój.
• Wprowadzanie „cyfrowych przerw”: Ustalcie wspólnie czas na przerwy od urządzeń elektronicznych. Regularne „detoksy” cyfrowe, kiedy cała rodzina wyłącza telewizory, smartfony i komputery, pomagają w regeneracji psychicznej i sprzyjają budowaniu relacji w realnym świecie.
• Promowanie aktywności offline: Zachęcaj dziecko do uczestnictwa w zajęciach poza domem – sport, hobby, spotkania z rówieśnikami czy czytanie książek. Balans między czasem spędzonym online a offline jest kluczowy dla zdrowia psychicznego.
• Regularne rozmowy o aktywności online – warto pytać dziecko, jakie strony odwiedza, z kim rozmawia w sieci i jakie treści go interesują. Otwarta komunikacja sprawia, że dziecko chętniej podzieli się swoimi wątpliwościami lub obawami.
• Dbanie o otwarty dialog: Stwórz atmosferę, w której dziecko czuje się komfortowo, dzieląc się swoimi doświadczeniami w sieci. Upewnij się, że wie, iż zawsze może zwrócić się do Ciebie o pomoc lub poradę, nie obawiając się osądzenia.
• Wspieranie pozytywnych treści: Pomagaj dziecku wyszukiwać wartościowe i edukacyjne źródła informacji. Razem możecie odkrywać kanały, aplikacje czy strony, które rozwijają kreatywność, wiedzę i umiejętności, a jednocześnie zapewniają bezpieczne doświadczenia online.
• Zwracanie uwagi na zmiany w zachowaniu dziecka – nagłe wycofanie, zmiana nastroju, unikanie rozmów o internecie mogą wskazywać na problem w sieci. Warto wówczas podjąć delikatną rozmowę i zaproponować wsparcie.

Podsumowując, wprowadzanie kontroli nad treściami w sieci nie powinno polegać jedynie na ograniczeniach, ale przede wszystkim na budowaniu zaufania i edukacji. Dzięki wspólnemu ustalaniu zasad regularnym rozmowom oraz dbaniu o równowagę między światem online i offline, możesz skutecznie zadbać o higienę cyfrową swojego dziecka oraz jego zdrowie psychiczne.

8. Jak pomóc dziecku, które padło ofiarą hejtu?

• Nie bagatelizować problemu – nawet jeśli hejt wydaje się „nieszkodliwy”, dla dziecka może mieć poważne konsekwencje emocjonalne. Warto zapewnić je o swoim wsparciu i razem szukać rozwiązania.
• Nie odpowiadać hejterowi – reakcja na hejt często podsyca konflikt. Zamiast tego warto nauczyć dziecko zgłaszania takich treści administratorom platformy lub na Policję.
• Blokowanie hejtera – większość platform społecznościowych pozwala na blokowanie użytkowników, którzy stosują mowę nienawiści lub obrażają innych.
• Zgłaszanie hejtu odpowiednim instytucjom – w przypadku poważnych gróźb, nękania czy innych działań naruszających prawo, warto zgłosić sprawę Policji.

9. Jak zapobiegać staniu się ofiarą hejtu?

• Ostrożność w udostępnianiu informacji – publikowanie zbyt wielu prywatnych danych może narażać dziecko na ataki. Warto nauczyć je, jak dbać o swoją prywatność online.
• Wzmacnianie poczucia własnej wartości – dziecko, które zna swoją wartość, rzadziej przejmuje się negatywnymi komentarzami. Ważne jest, aby uczyć je, że opinie w internecie nie definiują jego wartości.
• Nauka dystansu do internetu – warto uświadamiać dziecku, że wiele osób w sieci działa pod wpływem impulsu i nie warto przejmować się każdą krytyczną opinią.

10. Porady dla nauczycieli.

Na co zwrócić uwagę?

• Zmiany w zachowaniu ucznia – jeśli dziecko nagle staje się wycofane, niechętne do kontaktu z rówieśnikami lub zmienia swoje nawyki, może to oznaczać, że doświadcza problemów w sieci.
• Obserwowanie relacji rówieśniczych – konflikty przenoszące się ze szkoły do internetu mogą być sygnałem cyberprzemocy.
• Reagowanie na sygnały od uczniów – jeśli dziecko zgłasza, że jest ofiarą hejtu, nauczyciel nie powinien tego ignorować. Warto omówić sytuację z pedagogiem szkolnym i rodzicami.

Jak współpracować z rodzicami i Policją?

• Regularne spotkania i warsztaty dla rodziców – nauczyciele mogą organizować szkolenia na temat bezpieczeństwa w sieci, pokazując rodzicom, jak mogą chronić swoje dzieci.
• Informowanie o zagrożeniach – warto edukować rodziców na temat tego, jakie zagrożenia mogą czekać na dzieci w sieci i jak je rozpoznawać.
• Zgłaszanie poważnych incydentów – jeśli nauczyciel zauważy, że uczeń padł ofiarą przestępstwa internetowego (na przykład groźby, nękanie), powinien poinformować o tym odpowiednie służby, w tym Policję.

Dzięki współpracy rodziców, nauczycieli i policji możliwe jest stworzenie bezpieczniejszego środowiska dla dzieci i młodzieży w internecie oraz pomoc tym, którzy doświadczają trudności.

Współczesne zagrożenia, zarówno te wynikające z dynamicznego rozwoju technologii, jak i te obecne w codziennych relacjach, wymagają czujności i aktywnego działania ze strony całego społeczeństwa. Monitorowanie sytuacji, edukacja oraz budowanie sieci wsparcia to kluczowe elementy profilaktyki, które pomagają chronić dzieci i młodzież przed negatywnymi skutkami cyberprzemocy, hejtu oraz szkodliwych wyzwań. Jeżeli zauważysz u młodej osoby oznaki niepokoju lub izolacji, nie zwlekaj – pomoc jest dostępna. Zachęcamy do kontaktu z lokalnymi instytucjami oraz korzystania z ogólnopolskich infolinii wsparcia. Twoja czujność i empatia mogą uratować życie.

Pamiętajmy!

 Żadne wyzwanie internetowe ani chwilowy kryzys nie są warte ryzyka utraty zdrowia, życia czy dobrostanu emocjonalnego. Wsparcie jest zawsze na wyciągnięcie ręki. Dbajmy o siebie nawzajem i budujmy bezpieczną przestrzeń zarówno w sieci, jak i w życiu codziennym.

Jeśli przeżywasz trudności i myślisz o odebraniu sobie życia lub chcesz pomóc osobie w kryzysie emocjonalnym pamiętaj, że możesz skorzystać z bezpłatnych numerów pomocowych:

• 800 70 2222 Całodobowy Centrum Wsparcia dla osób dorosłych w kryzysie psychicznym
• 800 12 12 12 Całodobowy Dziecięcy Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka
• 116 111 Całodobowy Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży
• 116 123 Całodobowy Telefon wsparcia emocjonalnego dla dorosłych
• 112 Numer alarmowy w sytuacjach zagrożenia zdrowia i życia Inne numery telefonów pomocowych znajdziesz na stronach: www.zapobiegajmysamobojstwom.pl 
www.zwjr.pl/bezplatne-numery-pomocowe www.pokonackryzys.pl